Driekwart eeuw na datum is de kernbom op Nagasaki nog steeds de laatste die werd ingezet. De onwaarschijnlijke kracht van beide kernontploffingen en de verwoestingen in het Japan maken intussen deel uit van ons collectieve geheugen. De iconische paddenstoelwolk is de mythische moloch die al zo lang opgesloten blijft. Beide bommen waren nooit mogelijk geweest zonder de levering van uranium uit Belgisch Congo. Maar in dit nummer van RateOne leggen we nog een merkwaardige link, eentje tussen Hiroshima en EBKT, Kortrijk Airport.
Foto: Het is een vreemd toeval dat drie jaar voor de atoomaanvallen, piloot Paul Tibbets een bombardement leidde op het vliegveld van de stad waar Edgar Sengier vandaan kwam. Rechts op de foto Kortrijk, linksboven Tibbets bommen die inslaan op het vliegveld Wevelgem. (The National Archives, Kew)
We gaan terug naar augustus 1945, ergens in de Stille Oceaan. ‘Je praat met niemand over waar je bent, wie je bent, wat je doet. Niet met je vrouw, je zus, je lief of eender wie.’
En wie zich ook maar één keer vergist, verhuist stante pede van het tropische eiland naar een basis op Alaska. Iedereen die in de afgelegen hoek van de enorme vliegbasis van Tinian aan het werk is, heeft de woorden van de commandant in zijn hoofd. Wie binnen de perimeter van de 509th Composite Group actief is, weet dat hij een van de besten in zijn job is – of hij nu onderhoudsdeskundige is, radiotelegrafist, navigator of piloot. De beste gezagvoerder van de hele US Army Air Force is de commandant die van zijn mannen de grootste geheimhouding eist. Zijn naam is Paul Tibbets, en hij heeft de voorbije drie jaar een berg ervaring opgebouwd als piloot. Zijn hele leven lang zal hij zich ook zijn eerste oorlogsvluchten uit 1942 herinneren. Eén ervan was naar Kortrijk.
Foto: De B-17 waarmee Paul Tibbets in augustus 1942 het vliegveld van Wevelgem-Kortrijk bombardeerde (Imperial War Museum)
Even recapituleren. Vanaf 10 mei 1940 stormt de Blitzkrieg met een ongekende snelheid doorheen West-Europa. In zeven weken tijd is de kust van de poolcirkel tot aan de Spaanse grens in Duitse handen. Groot-Brittannië houdt stand en stuurt nacht na nacht haar bommenwerpers richting Duitse steden. Het zijn doorgaans relatief beperkte speldenprikken – door een gebrek aan goede navigatie vinden de RAF-vliegers hun doelwit niet en het grootste deel van de bommen ontploft op kilometers afstand. De verliezen aan goedgetrainde, dure bemanningen stapelen zich op.
Alles verandert na Pearl Harbor. President Roosevelt verscheept massale hoeveelheden manschappen en materieel naar de Britse eilanden, die in enkele maanden tijd in een gigantisch vliegdekschip veranderen. De Amerikanen pakken uit met hun Vliegende Forten, viermotorige bommenwerpers die per bomb group een vliegbasis innemen. Op 17 augustus 1942 krijgt de nieuwbakken Amerikaanse luchtmacht in Europa haar vuurdoop. Er is al één eenheid klaar: op het vliegveld Polebrook bereidt de 97th Bomb Group zich voor op de eerste Amerikaanse oorlogsmissie. De eenheid staat onder het bevel van kolonel Frank Armstrong, een taaie officier die geen tegenspraak duldt. Hij heeft die ochtend wel een probleem: hoewel hij de hoogste in rang is, heeft Armstrong onvoldoende uren op de teller om een Vliegend Fort te besturen. De kolonel zal in de zetel van de copiloot plaatsnemen. Hij doet dit niet langs het luik dat rechtstreeks toegang biedt tot de cockpit, maar langs de ‘achterdeur’ in de staart. Al vlug zal blijken dat deze ijzervreter erg bijgelovig is – op elke vlucht hoopt hij ook dat de babyschoentjes van zijn zoontje, die in zijn broekzak zitten, hem geluk zullen brengen.
Foto: Paul Tibbets (midden) twee maanden nadat hij in augustus 1942 Kortrijk-Wevelgem had gebombardeerd. De naam van de gemeente (verkeerd gespeld als Coutrai, i.p.v. Courtrai) staat op de mission list achter hem vermeld. Tibbets wist op dat moment nog niet dat hij drie jaar later de missie zou vliegen die de wereld veranderde.
In de stoel van de captain, naast Armstrong, zit de man met het meeste vlieguren van de basis: de 27-jarige Paul Tibbets. De man uit Illinois wilde ooit dokter worden, maar na enkele lessen koos hij voor het avontuur en werd hij militair piloot. Vader, die besefte dat voor de eerste keer in generaties Tibbets geen geneesheer meer zou verschijnen, was woedend. Moeder daarentegen maakte er een zaak van om achter haar zoon te staan.
Die 17de augustus 1942 stuurt Paul Tibbets de formatie richting de Noord-Franse stad Rouen: ‘De eerste maal dat ik de bommen boven het doelwit afgooide, zag ik die dingen naar beneden tuimelen’, herinnert hij zich in 1989. ‘En toen merkte ik die zwarte rookwolkjes, en soms een steekvlam. “Daar sterven mensen”, dacht ik bij mezelf. “Ze hebben niks met de oorlog vandoen. Het zijn geen soldaten…”
En toen kwam een herinnering in me op, van toen ik nog medicijnen studeerde. Ik hokte samen met een dokter, die me vertelde dat enkele van zijn klasgenoten intussen verkopers van geneesmiddelen aan apothekers waren. Zij konden het werk als dokter niet aan omdat ze te veel medelijden met hun patiënten toonden. Ze leefden te veel mee met de symptomen waardoor ze niet de nodige medische beslissingen durfden nemen. En dan besefte ik dat ik net zo dacht over die onschuldige persoon beneden me. Ik was nu eenmaal een bombardementspiloot en moest een doelwit vernietigen. Anders was ik niks waard.’
Het is nog even wachten vooraleer de Amerikanen zich in het Duitse luchtruim wagen. Ze lopen enkele maanden warm met missies langsheen de Noordzeekust. Anderhalve week na de Europese vuurdoop leidt Paul Tibbets de eerste Amerikaanse aanval op Belgisch grondgebied. Op 29 augustus staan op de vliegkaarten pijlen getekend naar de Duitse basis Wevelgem, naast Kortrijk. Paul Tibbets dropt zijn bommen en stelt zichzelf geen vragen meer. Wel schrijft hij naar zijn moeder. Haar naam is Enola Gay.
Foto: Na de oorlog verkommerde de Enola Gay, en het duurde tot 1995, vijftig jaar na de atoomaanval, dat de inmiddels gerestaureerde romp met de beruchte naam terug aan het publiek getoond werd. Sinds 2003 staat de volledige Superfortress, inclusief de vleugels, in de collectie van het National Air and Space Museum, op de luchthaven van Dulles, Washington D.C.. De expositie van dit historische toestel zorgde de voorbije decennia meermaals voor consternatie. Zo werden in 2003 twee Amerikaanse activisten opgepakt op het moment dat ze rode verf gooiden.
Tibbets is een overlever, een stuk ouder dan de meeste van zijn collega’s. Doorheen de oorlogsjaren ’43 en ’44 groeit hij gestaag tot de gezagvoerder met de meeste ervaring als bombardementspiloot. Hij bestookt doelwitten in West-Europa, wordt daarna overgeplaatst naar Noord-Afrika voor missies rond de Middellandse Zee, tot hij in 1944, met zijn tonnen vliegervaring, geselecteerd wordt om een eenheid te leiden die de eerste atoombom zal droppen die de wereld zal veranderen. Ervaring die hij ook een beetje opdeed in het Belgisch luchtruim…
Reportage uit RateOne 10 van Cynrik De Decker
Foto’s: Luchtvaartgeschiedenis
In augustus 2020, 75 jaar na de atoomaanval publiceert de auteur zijn boek “Voordat de bom viel – Hoe Belgen de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki mogelijk maakten” bij Uitgeverij Houtekiet
