Na een succesvolle carrière in de horeca waren Maurice Volckerick (75) en zijn vrouw Marie-Louise Aerts (76) aan verre reizen toe. En China mocht ook aan de beurt komen. Gedurende twee en een halve week gingen ze het gigantische land verkennen. Op de derde laatste dag zaten ze even te verpozen op het Plein van de Hemelse Vrede in Beijing (Peking) toen Marie-Louise plots onwel werd. Ze zocht steun op een boordsteen en na enkele ogenblikken zakte ze in elkaar: klinisch dood, alleen haar hart bleef nog kloppen.
Lege zitplaats
Maurice Volckerick: “De hulpdiensten waren snel ter plaatse, de dokters gingen twee dagen lang voor haar leven vechten en hoewel ik uiteraard geen Chinees versta, merkte ik aan hun lichaamstaal dat het er beroerd ging uitzien. Even werd mij nog een Engelse privékliniek voorgesteld, maar de opname zou er onbetaalbaar zijn geweest.”
“Een dienstdoende arts was daarbij zo grootmoedig om mij terug naar zijn Chinese collega’s van de stedelijke klinieken te verwijzen: die zijn zeker zo goed als wij. En het transport met al die apparatuur boven haar hoofd was quasi niet te regelen.”
Maurice: “Ging het een verloren zaak worden? De apparatuur gaan stilleggen? ‘De stekker eruit trekken’, zeg maar. Daar sta je dan moederziel alleen. Geen enkele hoop meer?”
“In de vroege ochtend van de derde dag wilden de artsen nog aan een laatste onderzoek beginnen, en tegen de middag zou het verdict dan definitief gaan zijn. Vier uur later is ze gestorven.”
Op de terugvlucht naar huis zat Maurice Volckerick twee keren naast een lege zetel: op het traject Peking-Helsinki en op de aansluitende vlucht van Helsinki naar Brussel. De zitplaats van Marie-Louise bleek er onverminderd gereserveerd te blijven. Haar stoffelijk overschot werd acht dagen later overgevlogen naar Mortuary Brussels Airport en pas naderhand verast door de begrafenisondernemer van de familie, de kinderen hadden hun moeder nog eens willen zien. Gestorven op 18 december 2018 in Peking kreeg Marie-Louise Aerts op 5 januari 2019 in Bornem haar uitvaart.
Maurice Volckerick: “Het moest een onvergetelijke reis zijn geworden met op het einde een bezoek aan de Chinese Muur. Maar de Muur hebben we nooit gezien. Gelukkig werd alles zonder enige discussie door een Duitse reisverzekering betaald. En niet alleen waren de Chinezen ter plekke allemaal poesvriendelijk, ook de Belgische ambassade heeft mij schitterend geholpen.”
Schoolvakanties
Greta Plas is manager van Mortuary Brussels Airport en stuurt er zeven medewerkers aan. Het haast onopvallende mortuarium in de bedrijvenzone van Diegem, vlak aan de luchthaven, maakt deel uit van de uitvaartonderneming DELA.
Greta Plas: “Jaarlijks repatriëren wij zo’n 800 sterfgevallen, zowel inbound (landgenoten overgebracht vanuit het buitenland, red.) als outbound (buitenlanders die naar hun thuisland worden gebracht, red.). Bij inbound gaat het vooral om totaal onverwachte overlijdens meestal wel met een natuurlijke oorzaak, maar ook veel ongevallen, en de jongste jaren ook om slachtoffers van terrorisme.”
“Jammer genoeg zorgen schoolvakanties vandaag voor de drukte, vooral vanuit Europese landen. Frankrijk en Spanje staan nog steeds vooraan en Turkije rukt op naar de derde plaats. Vroeger hadden we veel repatriëringen vanuit Tunesië en Egypte, maar dat is alsmaar aan het verminderen, net zoals uit Thailand.”
“Outbound gaat het vooral naar Marokko, Tunesië en Turkije. Werden eerder vele Italianen en Spanjaarden naar hun geboorteland overgebracht, dan is dat verkeer tegenwoordig afgenomen. Die mensen blijven voortaan hier, ook na hun dood. Polen, Roemenen en Kosovaren worden anderzijds wel teruggebracht, wat wijst op de groeiende migratie vanuit Oost-Europa naar onze streken.”
Verschillende landen, verschillende culturen?
Greta Plas: “Uiteraard, en dat nemen wij ter harte. Moslims hechten bijvoorbeeld geen belang aan een ceremoniële kist, hun doden worden immers, gewikkeld in textiel, in volle grond begraven. Wel moet de overledene ritueel worden gewassen door een imam en binnen een kort tijdsbestek worden begraven, wat aanleiding kan geven tot hectische toestanden bij het overbrengen.”
Een begrafenis in volle grond of niet. Het neemt niet weg dat bij transport naar het buitenland een kist moet worden gebruikt. Een zogenaamde repatriëringskist.
Greta Plas: “Als algemene regel geldt: een houten kist met als inhoud een hermetisch gesloten kist in zink. Het gaat wel om een oude wetgeving, die volgens mij niet meer aangepast is aan de tijd. Het kan vandaag toch snel gaan, niet? Daarbij moet de dubbele kist zo worden verpakt dat je niet kan zien dat het om een doodskist gaat. En dat vinden wij geen goed idee, al is het wel een mes dat aan twee kanten snijdt. Als afhandelaars en kruiers zouden weten dat het om een lijkkist gaat, zou hen dat weleens kunnen afschrikken. En omgekeerd: weten ze van niets dan zouden ze er minder respectvol mee kunnen omgaan, zelfs onvoorzichtig zijn.”
“Belgische repatriëringskisten hebben in ieder geval een bepaalde houtdikte, worden dichtgeklonken met schroeven om de twintig centimeter en hebben aan de binnenkant een hermetisch gesloten omhulsel in zink. En onze kisten naar Parijs, Schiphol of Frankfurt gaan daarbij niet buiten zonder een luchtkussenfolie en een extra zwarte folie er omheen.”
Zeden en gewoontes
“Een schril contrast met de behandeling in landen als de States en Canada bijvoorbeeld. Bij een vlucht van New York naar Los Angeles is dat vaak niet meer dan een houten plank met een simpele metalen kist erop gemonteerd, verpakt met stevig karton en papier.”
Carnaval gaan vieren in Rio de Janeiro is een leuk idee, er de geest gaan geven is dat uiteraard niet, en tijdens die Braziliaanse gekte willen teruggebracht worden naar Belgische bodem, is dat evenmin.
Greta Plas: “Alles ligt er dan plat. Wij hebben er ooit een man moeten overbrengen die er vermoord was geworden. De man was al begraven, want er was geen doorkomen aan. Pas na een lange tijd kon hij eindelijk worden ontgraven en naar ons land worden gerepatrieerd.”
Is het in Afrika niet alle dagen carnaval? Gebeurt het vandaag niet, dan morgen wellicht wel, hoor je vaak.
Greta Plas: “In ons vak krijgen we niet zelden met heftige emoties te maken, die soms ook op ons kunnen overslaan. Maar wanneer wij stuiten op platte onverschilligheid en vanuit sommige landen nauwelijks informatie kunnen bekomen, dan komen er ook andere emoties aan te pas. En dan maar de extra mile gaan om de zaken alsnog voor mekaar te kunnen brengen. Merkwaardig genoeg valt Zuid-Afrika daar helemaal buiten: het is zalig – als ik die term mag gebruiken – communiceren en werken met de bevoegde instanties en de mensen ginder.”
Goed bedoeld van een familie was het meegeven van een fles whisky, in de armen gelegd van hun dierbare: de overledene was immers een fervent whiskyliefhebber, maar sinds 9/11 worden alle doodskisten gescreend. Ook de boordcommandant kan een kist van boord laten halen, mocht hij twijfels hebben over de sanitaire toestand ervan. Hij wordt alleszins van het transport op de hoogte gesteld door middel van een bill of loading.
Pandemie
Covid-19 ging intussen voor hectische toestanden zorgen. Greta Plas: “Sommige luchtvaartmaatschappijen willen weten of het om een coronapatiënt gaat of niet. De schrik zit er goed in. Maar eigenlijk is dat een medisch geheim en 72 uren na een overlijden kan een stoffelijk overschot geen besmetting meer veroorzaken. De duurtijd van het repatriëren is toegenomen, niet weinige vluchten zijn immers geschrapt of hebben een minder hoge frequentie. Ook een aantal besmettingen per vliegtuig is weggevallen. Over de weg dan maar, zelfs tot in Sicilië. Of soms was het overbrengen onmogelijk geworden en gingen families hun dierbaren hier begraven of cremeren.”
Sterven aan boord
Tijdens een vlucht kan het overigens weleens misgaan. Wordt een passagier onwel dan wordt doorgaans op de dichtstbijzijnde luchthaven geland. En bij een fatale afloop aan boord, zonder pardon. De commandant is dan gemachtigd om een overlijdensverklaring op te maken, de geografische coördinaten worden dan opgegeven als plaats van overlijden.
Greta Plas: “Een dergelijk attest ontvangen we niet graag. Er wordt dan vaak geen specifieke geografische plaats van een stad en/of land opgegeven bijvoorbeeld. Het niet kunnen afleveren van een gebruikelijke overlijdensakte levert dan problemen op bij de formaliteiten achteraf. En die kunnen van land tot land verschillen, ook de successierechten.”
“Je houdt het niet voor mogelijk in de wereld van de luchtvaart, maar ook een taalprobleem met het Engels kan eraan te pas komen. Een vlucht komt toe in Zaventem met een overlijdensattest van de commandant opgemaakt in het Engels. Waar moeten wij dat gaan aangeven? In het gemeentehuis van Zaventem. Tijdens het weekend kunnen wij er niet terecht. En tijdens de openingsuren zal het worden geweigerd omdat het document niet in het Nederlands is opgesteld. Een beëdigd vertaler dan maar.”
Drive
Mevrouw Plas zit precies twintig jaar in het vak. Gepokt en gemazeld, én ook gedreven.
“Mijn drive is om mensen te helpen. Er is geen weg terug zoals op een spoeddienst bijvoorbeeld. Bij inbound komen er veel telefoongesprekken aan te pas. Mensen die wenen, dat kruipt nog steeds onder mijn vel.”
“Een ongeval met een caravan in Frankrijk, dochtertje van drie overleden, moeder vrij rationeel, op mijn vraag waar de teraardebestelling moet gebeuren, antwoordt zij rustig: ‘Wij gaan haar begraven naast haar broertje.’ Een kerkhof in het Luikse. Haar tweede kind.”
Auteur: Luca Swinnen