Er is geen discussie over, ons wegennet slibt dicht. Als er een race is tegen de tijd, kies je beter voor luchttransport dan voor vervoer via onze wegen. Omdat organen slechts enkele uren buiten het lichaam kunnen verblijven en transplantaties altijd gepaard gaan met tijdsdruk, gaan we op zoek naar de route die organen afleggen tussen donor en ontvanger.
In het UZ Gent ontmoetten we verpleger Luc Colenbie. Sinds 1993 is hij er tewerkgesteld als transplantatiecoördinator. Deze functie combineert hij inmiddels met de rol die hij bekleedt als deskundige binnen de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid onder leiding van Minister Maggie De Block. In België zijn naast het ziekenhuis in Aalst ook 7 universitaire ziekenhuizen erkend als transplantatiecentrum. Een team van gemiddeld 30 verpleegkundigen, verspreid over de verschillende centra, coördineren alle Belgische orgaantransplantaties.
Als we spreken over de eerste geslaagde niertransplantatie met levende donor, dan keren we terug naar 1954. De Amerikaanse chirurg J.E. Murray transplanteerde een nier van Ronald Herrick bij diens eeneiige tweelingbroer Richard, die aan een chronische nierziekte leed. Het risicovolle experiment slaagde en het leven van Richard werd met 8 jaar verlengd. “Het succes van de transplantatie was te danken aan de identieke genetische identiteit van het duo”, onderstreept Luc Colenbie, “na de transplantatie bij de tweeling, bleven bij andere patiënten afstotingsverschijnselen optreden, omdat men in die tijd niet wist dat niet alleen een gelijke bloedgroep belangrijk was, maar ook de weefseltypering. Deze fundamentele kennis kwam pas in 1958 aan het licht dankzij onderzoek van onder andere de Nederlandse immunoloog Dr. Van Rood.” Het duurde tot 1963 voordat chirurgen met succes een eerste levertransplantatie uitvoerden in Denver (USA), tot 1967 voor een geslaagde transplantatie van een hart in Kaapstad en België vervolledigt de lijst met de eerste succesvolle longtransplantatie in het Gentse Universitaire ziekenhuis in 1972.
Omdat de correcte weefseltypering tussen potentiële donor en ontvanger zo belangrijk is en om zo veel mogelijk mensen te kunnen helpen, richtte Dr. Van Rood Eurotransplant op. Deze organisatie is 24/24 bemand in Leiden (NL) en stemt vraag en aanbod van 8 aangesloten landen op elkaar af. Niet alleen de medische en ethische factoren spelen een rol, ook op logistiek vlak moet de donatie een haalbare kaart zijn. Terwijl je nieren tot 24 uur buiten het lichaam kan bewaren, is dat voor longen 10 uur, voor een lever 12 uur en voor een hart amper 4 uur.
Na de allocatie door Eurotransplanteen, schiet de procedure in gang. Voor hart en longen gaat de chirurg van het ontvangende ziekenhuis altijd ter plaatste op de locatie waar de donor zich bevindt. Pas wanneer de behandelend arts het orgaan goedkeurt, springt het licht op groen en maakt men de patiënt die het orgaan zal ontvangen klaar in het eigen ziekenhuis.
“Het is altijd een race tegen de tijd,” bevestigt Colenbie. “Stel je voor: een hart is ter beschikking in Innsbruck. Ikzelf vertrek met de chirurg richting Wevelgem om met een privévliegtuig naar Innsbruck te vliegen. Daar wacht een ambulance ons op en brengt ons naar het ziekenhuis waar de donor zich bevindt. Eenmaal het lichaam geopend is en de arts tevreden is met het orgaan, maken we alles klaar voor transport. Het orgaan, ingepakt in een koelbox, keert met ons terug per ambulance richting vliegveld, om daarna via luchttransport tijdig in België te komen. Geloof me vrij, er mag niks verkeerd gaan of je bent te laat! Weersomstandigheden, files… vele factoren spelen een rol in het nipte tijdsbestek. Als we het met de ambulance niet halen, dan zetten we desnoods een helikopter in. We hebben geen optie om te falen, we hebben letterlijk een mensenleven in handen,” vertelt de betrokken transplantatiecoördinator.
Colenbie vertelt verder: “Het is niet alleen een druk op de schouders van ons als medisch team, ook de ambulancier en de piloten beseffen goed waarmee ze bezig zijn. De motivatie en betrokkenheid van alle teamleden is van levensbelang om het orgaan tijdig bij de ontvangende patiënt te brengen. En zelfs dan stopt het niet. Niettegenstaande de anonimiteit van de patiënten, blijft het verhaal vaak achteraf in het hoofd van de piloten spelen: hoe liep het af? Hebben ze uiteindelijk met het orgaan een leven kunnen redden?” Luc Colenbie toont ons geëmotioneerd een foto van een grote knuffelbeer, die de piloten afgaven voor een meisje dat het hart kreeg die ze op kerstavond hadden overgevlogen. De transplantatiecoördinator is de persoon die vanaf de eerste tot de laatste minuut het volledige traject van de transplantatie meeloopt. Van het moedige en harde moment van instemming door de familie van de donor tot het al dan niet verlossende moment van de melding van een geslaagde operatie aan de familie van de ontvanger, elke gevoel doorheen het traject wordt door de coördinator meebeleefd. Hoe ga je om met deze roetsjbaan van emoties? Colenbie antwoordt: “Het is inderdaad moeilijk, want je kent het verhaal van beide partijen. Je leeft een stuk met hen mee, maar je moet het toch een plaats geven. De moeilijke momenten van verlies en verdriet compenseer ik met het gevoel van overwinning bij de patiënt die gered werd en de kans krijgt op een (beter) leven. Doorheen je carrière maak je situaties mee die voor eeuwig in je geheugen gegrift staan.
Het afgelopen jaar (2017) transplanteerden we in België alleen al 1041 organen. Uit een menselijk lichaam kunnen ze tot 8 organen gebruiken: hart, 2 nieren, longen, lever (kan gesplitst worden), pancreas en de dunne darm. Eén overleden persoon kan het leven van acht andere zieke mensen redden of de kwaliteit ervan verbeteren. De Belgische wetgeving bepaalt dat we automatisch donor zijn als we er ons bij leven niet uitdrukkelijk hebben tegen verzet. Maar het blijft altijd een moeilijke kwestie voor familieleden van een hersendode patiënt, om in te stemmen met orgaandonatie in deze pijnlijke periode, als ze de uitdrukkelijke wil van hun dierbare niet kennen. Daarom, als jij een bijdrage wil leveren aan anderen na je dood, maak dat dan tijdens je leven duidelijk aan je naaste omgeving.
Volgende vliegtuigen worden ingezet voor transport van hart, longen en lever wegens de hoogdringendheid:
• Cessna Citation Mustang
• Cessna Citationjet 525A,B,C (CJ1, CJ2+ en CJ3)
• Piaggio Avanti II
Nieren worden getransporteerd via reguliere lijnvluchten. Afhankelijk van de beschikbare vluchten wordt een maatschappij geselecteerd. Helikopters die ingezet kunnen worden voor orgaantransport moeten, omdat de vluchten veelal ‘s nachts plaatsvinden, beschikken over twee motoren, IFR uitgerust zijn en 2 piloten aan boord hebben. Volgende types uit de privésector komen hiervoor in aanmerking:
• Airbus Helicopters AS 365 Dauphin
• Eurocopter EC145
Wanneer geen enkele helikopter beschikbaar is, wordt er beroep gedaan op de Seaking van Defensie.
Reportage uit: RateOne 4
